Ara

2021 Bütçesi Üzerine

 

 

 

TOPLUM EVE KAPANIYORSA SOSYAL DEVLET AÇILMALIDIR

2021 Bütçesi 245 milyar TL bütçe açığı hedefiyle yola çıkarken (milli gelire oranı yüzde 4.3’tür. Maastricht Kriteri olan yüzde 3’ün neredeyse yüzde 43 üstünde), bu yıl da dolaylı vergilerin bu israfı karşılamak için daha fazla alınacağı açıktır. 2020’nin ilk 10 ayındaki bütçe açığı %45’e yakın artışla 145.6 milyar TL olmuş, yılsonu hedefi 239.2 milyar TL’ye çıkmıştır.

2020 yılı bütçe başlangıcında bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 2,9 olması öngörülmüşken, yıl sonunda bu oran çok büyük bir sapmayla, yüzde 4,9’a çıkacağı öngörülmüştür (Maastricht Kriteri olan yüzde 3’ün neredeyse yüzde 63 üstünde).

“Faiz sebep, enflasyon sonuçtur” diyenlerin bütçesi, 2020’de iç ve dış borç faizlerine şimdilik yaklaşık 120 milyar TL öderken, doları baskılamak uğruna rezervler 130 milyar Dolar civarında eritilirken, bu 120 milyar TL’lik rakam geçen yıla kıyasla %35 daha fazla faiz ödemektir, “borcun faizini kapatmak uğruna alınan borç için yeni faize razı olmak” demektir. 18 yılda devlet, 492.3 milyar Dolar faiz ödedi. Saat başına ödediğimiz faiz 3 milyon 148 bin Dolar… 

2020 sonunda toplam faiz ödeme hedefi, Korona salgınındaki geniş çaplı daralmaya rağmen, sadece 1.5 milyar TL düşürülerek 137.4 milyar TL olarak güncellenmiştir. 2021’de faiz harcamalarının milli gelire oranı yüzde 3’ten yüzde 3.2’ye yükseltilmiştir. 2020 yılına 790.7 milyar TL vergi hedefiyle başlayan iktidar, 2021 bütçesinde vergi geliri tahminini 922.7 milyar TL’ye yükseltmiştir (%16 artış). 2021’de dış ticaret açığı hedefi 40 milyar Dolara çıkmıştır. Dolaylı vergilerin 2021 bütçesindeki gelir hedefi 507.1 milyar TL’den 604.4 milyar TL’ye, dolaysız vergilerin yükü 270 milyar TL’den 303 milyar TL’ye yükselecektir (vasıtasız vergiler). Dolaylı vergi yükü 2021’de %64.3 olarak hedeflenmektedir. Yılın ilk 10 ayında kamu harcamaları %18 artarken, gelirler %14.5 artabilmiştir.

Kaynak: 2021 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/10/2021-Yili-Merkezi-Y%C4%B1netim-Kanun_Teklifi_WEB.pdf


2021’de bütçe giderleri 1 trilyon 346 milyar lira, faiz hariç giderler 1 trilyon 166,6 milyar lira, bütçe gelirleri 1 trilyon 101,1 milyar lira (milli gelirin yüzde 19.5’i), vergi gelirleri 922,7 milyar lira, bütçe açığı 245 milyar lira olarak öngörüldü.

2021 yılı hedefleri yine dolaylı vergilerdeki artışın gündemde olacağı bir yıl olacak. 2021’de hedefler; gelir vergisi 195,3 milyar lira, kurumlar vergisi 105,2 milyar lira, ÖTV 213,7 milyar lira, dahilde alınan KDV 70,6 milyar lira, ithalatta alınan KDV 194,9 milyar lira, MTV 18,5 milyar lira, BSMV 28,5 milyar lira, damga vergisi 23,8 milyar lira, harçlar 34,4 milyar lira, diğer vergiler 37,9 milyar lira olarak belirlendi. 2020 yılı bütçesinde hedefler yine tutmamış ve devletin bu yıl 75,6 milyar TL olarak öngörülen mal ve hizmet alım giderleri 30,1 milyar TL artış göstermiş, 105,7 milyar TL olarak güncellenmiştir. 2021 bütçesinde mal/hizmet alım bütçesi ise 89.1 milyar TL’dir.

Tablo. 2021 Bütçesinde Hedefler, Kaynak: 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı

https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/11/2021_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf


DEVLET 2020’DE NE TOPLAYABİLDİ?

2020 başı ile sonundaki hedefler kıyaslandığında;

-2020 yılı sonunda gelir vergisi tahsilatının, hedefin yaklaşık 19,4 milyar TL altında kalması öngörülüyor: 162.7 milyar TL. 2021’de hedef 195.3 milyar TL.  Red ve iadeler dahil edildiğinde 2020 gelir vergisi tahsilatı gerçekleşmesinin 167.3 milyar TL, 2021'de ise red ve iadeler, mahalli idare, fon payları dahil bu gelirin 200,6 milyar TL olması öngörüldü.

-2020 yılı sonunda kurumlar vergisi tahsilatının, hedefin 15 milyar TL üstünde olması öngörülüyor: 104.9 milyar TL. 2021’de hedefin 105.2 milyar TL olması ve milli gelire oranının binde 2 düşüşle yüzde 5.2’ye gerilemesi bekleniyor.

-2020 sonunda genel bütçe vergi gelirlerinin milli gelire oranı yüzde 20.1 olarak öngörülüyor: 909,944 milyar TL. 2021 hedefi ise yüzde 19.5’e geriliyor, ancak toplam vergi gelirleri hedefi 2020’ye kıyasla on binde 4 artacak ve 1 trilyon 58.7 milyar TL olarak öngörüldü.

-2021’de toplam ÖTV tahsilatının milli gelire oranının, 2020 sonuna kıyasla, binde 2 düşüşle milli gelirin yüzde 3.8’ine denk geleceği öngörülüyor. 213.7 milyar TL

-2020 sonunda petrol ve doğal gazdan alınan ÖTVnin, bütçe tahmininin 3,6 milyar TL üzerine çıkarak 69,6 milyar TL, milli gelirin ise yüzde 1,4’ü olarak gerçekleşeceği,

-2020 sonunda, Eylül ayındaki fahiş otomotiv ÖTV zamlarından ve araç satış sayısındaki artıştan sonra, motorlu araç satışlarına ilişkin ÖTV tahsilatının bütçe hedefinin 14,3 milyar TL üzerine çıkarak 33,2 milyar TL olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

-2020 sonunda tütün ürünlerinden alınan ÖTV gelirinin, tüketimdeki kısmi azalma sonucu, 61.5 milyar TL , yani milli gelirin yüzde 1.3’ü olması bekleniyor.

-2020 sonunda alkollü içecek/kolalı gazoz ÖTV gelirinin 16.8 milyar TL olması, hedefin 1.5 milyar TL altında kalması bekleniyor. Bu düşüşte Korona nedeniyle mekanların kapanması, vergi zammı, kaçak içkiye yönelme (ölümlerin artması) da etkili oldu, zira önceki yıllarda hedefin üzerinde vergi geliri toplanırdı.

-2020 sonunda MTV tahsilatının bütçe hedefinden 0.9 milyar TL sapmayla, 16.5 milyar TL olması hedefleniyor. 2021 hedefi ise 18.5 milyar TL

-2020 yılında, ithalde alınan KDV tahsilatının, bütçe tahmininin 15,2 milyar TL altında kalarak, 142,9 milyar TL ve GSYH’ya oranla yüzde 2,9 seviyesinde olması tahmin edilmektedir. 2021 hedefi ise 194.9 milyar TL olup 2021’de kur fırlamazsa ve ithalat düzenli seyrederse, binde 5 artışla, KDV tahsilatının milli gelirin yüzde 3.5’ine yükselmesi hedefleniyor.

-2020 yılında, Gümrük vergisi tahsilatının ise, başlangıca göre 0,9 milyar TL üzerine çıkarak 21,4 milyar TL olması beklenmektedir.

-2020 sonunda, konut satışlarının artması nedeniyle, harç gelirlerinin bütçe hedefinin 0,9 milyar TL üzerinde 30,4 milyar TL olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 2021 hedefi ise 34.4 milyar TL.

-2020 sonunda damga vergisi tahsilatının ise bütçe hedefinin 0,9 milyar TL altında kalarak 20,6 milyar TL olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir. 2021 hedefi ise 23.8 milyar TL.

-2021 yılında devletin personele, SGK primlerine, yedek ödeneğe ayırdığı bütçe 385 milyar TL olacak (milli gelirin yüzde 6.8’i kamudaki personele ödenecek).

-2021’de cari transferlere toplamda 536 milyar TL ayrılacak, bunun 267.3 milyar TL’si sosyal güvenliğe ayrılacaktır. Sosyal güvenliğe ayrılacak pay, milli gelire oranla binde 5 civarında düşük harcama hedeflendiğini ortaya koydu.

-2021’de sermaye giderleri 103.7 milyar TL öngörüldü. KÖYDES için 1,6 milyar TL, SUKAP için 0,9 milyar TL, SODES için 166 milyon TL, kalkınma ajansları için 332 milyon TL ödenek öngörülmüştür. Ayrıca, TÜBİTAK Ar-Ge projeleri için 2,2 milyar TL kaynak ayrılmıştır.

Tablo. 2021 bütçesinde vergiler

Kaynak: 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı


Yapılandırma/af yasaları kapsamında devlet ne kadar toplayabildi?

2016’da çıkan 6736 sayılı Kanun kapsamında; 2016 yılında 13,7 milyar TL, 2017 yılında 12,4 milyar TL, 2018 yılında 9,5 milyar TL, 2019 yılında ise 5,9 milyar TL, 2020’nin ilk 9 ayında ise 1.4 milyar TL gelir elde etmiştir.

2017’de çıkan 7020 sayılı Kanun kapsamında; 2017 yılında 2 milyar TL, 2018 yılında 1,9 milyar TL, 2019 yılında ise 1,2 milyar TL, 2020’nin ilk 9 ayında ise 500 milyon TL tahsilat yapılmıştır.

2018’de çıkan 7143 sayılı Kanun kapsamında; 2018 yılında 13,8 milyar TL, 2019 yılında ise 10 milyar TL, 2020’nin ilk 9 ayında 2.1 milyar TL gelir elde edilmiştir.

2016-2018 arasında çıkan 3 yapılandırma yasası kapsamında, 2020’nin ilk 9 ayında devletin tahsilatı 4 milyar TL’de kalmıştır. Yapılandırmaların bir yenisi ise Kasım 2020’de kanunlaşmış, ilk ödemelerin son tarihi 30 Nisan 2021 olarak belirlenmiştir.

Tr ekonomisi, bahar döneminden kışa kadar yurtiçi talep ucuz kredilerle arttığı için de büyüdü. Bu büyümenin esas çarpıklığı, istihdamsız olması, işsizliği artırarak, ucuz kredi sayesinde yakalanmış bir tüketim büyümesi olmasıdır. “Şişirilmiş rakamlar” tartışmasının ötesinde, eriyen TL, düşen milli gelir, daralan iş gücü ve azalan turizm geliri (yüzde 71) ile düşen ihracat (yüzde 22), büyümenin verimsizliğini ortaya koydu. 2013 sonunda 957 milyar Dolar olan milli gelir, büyük döviz krizinin olduğu 2018’in 2. yarısında bile 892 milyar Dolardı, 2020’nin 3. Çeyreği itibarıyla 736 milyar Dolara geriledi.

Tablo. 2021 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri

Kaynak: 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı


NE DURUMDAYIZ?

Tr ekonomisi istihdam yaratmayan büyüme görüntüsü vermeye devam ediyor, üstelik bu rakamlar işten çıkarmanın yasayla yasaklandığı 2020 sonunda ve fiilen daha büyük bir işsizlik dalgasının yaşanacağı 2021 öncesinde net bir uyarıdır. Üretimi daralmış, piyasaya kredi pompalanmasıyla iç talebi canlı tutulmuş 3.çeyrek yerine Eylül Aralık 2020 dönemi bize resmi daha net verecektir. Tr ekonomisinin 2020 toplamında ortalama büyüme beklentisi yüzde 1 civarıdır.

Kaynak: Verimetrik


İmalat sanayiinde dünyadaki ihracat payımız sadece binde 89, yüzde 1 bile değildir. Bu şartlarda büyümemizi Almanya’nın bizi kıskanmasıyla, ABD’nin çelme takmasıyla açıklayamayız. İmalat sanayii ihracatımızın dünyadaki toplam katma değer içindeki payı ise yüzde 1’dir. Ocak-Ağustos 2020 döneminde imalat sektörü ihracatı yüzde 13.3 gerilerken, madencilik ve taş ocakçılığı yüzde 19 daralmıştır. Ocak-Ekim 2020 döneminde ihracatımız yüzde 9 daralarak 135.7 milyar Dolara, yüzde 2.2 artan ithalatımız 175.9 milyar Dolara çıkmıştır. İlk 10 ayda dış ticaret açığı yüzde 76 büyümüş ve 40 milyar Doları aşmış bir ekonomik modelde sanayi ve ticaret politikasının başarısından söz edilemez. Böylesi bir modelde kronikleşmiş dış borç, reel sektör döviz açığının 165.2 milyar Dolara çıkması, TL’deki aşırı değer kaybı ve cari açık, Korona salgınındaki daralmalar bahane edilerek geçiştirilemez; yabancıların ülkemizde tuttuğu sıcak paranın 55 milyar Dolara kadar inmesini, dolarizasyonun yüzde 57’ye kadar tırmanmasını izah edemez.

2021 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programına göre; 2020 sonunda ihracatın (fob) bu şartlarda yüzde 8.3 küçülmeyle 165.9 milyar Dolar olması (180.8 milyar Dolardan 165.9 milyar Dolara), ithalatın yüzde 3 düşmesi (210.3 milyar Dolardan 204 milyar Dolara-2019’da iç talepteki daralmadan dolayı ithalat 2018’e göre yüzde 9 düşmüştü), sanayi dış ticaretinin yüzde 1 küçülmesi, dünyadaki daralmanın yüzde 4.4 olması, dünyada mal ve hizmet ticaretinin yüzde 10.4 olması ve Avro bölgesi küçülmesinin yüzde 8.3 olması tahmin edilmektedir.

Kg başına teknolojili ürün ihracatımız birçok gelişmekte olan ülkenin gerisindedir… İhracatımızdaki artış, genellikle ithalatın yüksek oranda arttığı aylarda artmakta, bu da üretimimizdeki ara malı ve girdi ürünlerindeki dışa bağımlılığın bir göstergesi. İhracatımızın son 5 yılda yaklaşık yüzde 20 artması, küresel pazarlarda yükselmemize yetmedi ve 2023’teki 500 milyar Dolar hedefine ulaşmamız ilk gün olduğu gibi bugün de hayaldir.

TÜİK’e göre; Türkiye Ekonomisinin 2019 yılındaki toplam 210.3 milyar Dolarlık ithalatının 26.1 milyar Doları sermaye malı, 162.5 milyar Doları ara malı, 21.2 milyar Doları tüketim malından oluşuyor. 2020’nin ilk 8 ayında gerçekleşen 135.3 milyar Dolarlık ithalatın yüzde 75.4’ünü yine ara malları (102.1 milyar Dolar), yüzde 13.8’ini (18.7 milyar Dolar) sermaye malı, yüzde 10.5’ini ise tüketim malları (14.2 milyar Dolar) oluşturmakta, yılsonunda reel ithalatın Korona koşullarına rağmen yüzde 4.5 artması beklenmektedir.

Asıl sorunlarımızdan olan yüksek teknolojili ürün ihracatı, toplam ihracat rakamımız artmış olsa bile çok sınırlı düzeyde artıyor. Bakın, kg başına son 5 yılda ihracatımızın birim miktar değeri 1.69 dolara kadar geriledi. 2015 sonunda 1.81 doları bulan ihracatın birim değer bazında kg fiyatı, ihracat artsa bile düşmeye devam ediyor.

Acı bir tablo var karşımızda…

2021 büyüme hedefi bu bütçede yüzde 5.8’dir. Büyümenin kaynağını özel sektörün ve hanehalklarının ertelenmiş yatırımlarını 2020’de değilse de bu yılda yapması üzerine kuran bütçe, daha fazla borçlanma, daha çok faiz yetkisi almaktadır. Oysa belirsizliklerin her istifa/görevden alma sonrasında ve döviz kuru dalgalanmasında, girdi maliyetleri artışında ve faiz kararlarından sonra katlandığı bu düzende özel kesim tüketim harcamalarında yüzde 5.7 artış beklemek gerçekçi değildir. Korona döneminden çıkış sağlanmamış, aşı belirsizliği sürmekteyken, kamu kesimi henüz belirgin bir tasarruf politikası uygulamazken, yeni bütçe bize kamu harcamalarında yüzde 2.2 reel azalış hedefi koymaktadır. Özel kesim sabit sermaye yatırımlarının yüzde 5.2, kamu sabit yatırımlarının ise yüzde 13.2 artacağı varsayımıyla yola çıkan bu bütçe, daha kendi Strateji ve Bütçe Başkanını bütçe görüşmeleri bitmeden kaybetmiş, Hazine ve Maliye Bakanının değişimine şahitlik etmiştir.  

Sanayide son aylarda yakalanan büyüme dipten bir miktar kıpırdanmanın ürünüdür. Perakende satışlar ve sanayide yıllık değişim grafikleri, özellikle kur ve enerji fiyatları baskısını Korona sürecinde daha çok hisseden sektörlerin biraz da her şeye daha fazla zam gelmeden erkenden ürün stoklama fikriyle iç talebi canlandırmasının da işaretidir. Ortada hızlı bir toparlanmadan ziyade, yüksek enflasyon ve yüksek döviz kuru beklentisinden önce her anlamda karakışa hazırlık görülmektedir.

 Türkiye çok çalıştığı aylarda bile rakiplerine kıyasla az kazanmaktadır… Toplam imalat sanayii ihracatımızın yaklaşık yüzde 60’ı düşük ve orta-düşük teknolojili ürünlerden oluşurken, toplam imalat sanayii ithalatımızın yüzde 56’sını yüksek ve orta yüksek teknolojili mallara ödüyoruz. İmalat sanayii, toplam milli gelirimizin yüzde 18.3’ünü oluşturmakta, toplam ihracattaki payı yüzde 95 (171.5 milyar doların 162.9 milyar doları), toplam ithalattaki payı yüzde 81’dir. 2020 Ocak-Haziran döneminde daralan imalat sanayiimiz yüzde 6.4 oranında bir istihdam erimesi yaşamış, kapasite kullanım oranı yüzde 61’e kadar indikten sonra yüzde 70-75 düzeyinde dalgalanmıştır (2020 Ocak-Haziran yüzde 70.6, Ekim 2020 yüzde 75.4). İhracatımız Ocak-Ağustos döneminde yüzde 13.5 düşmüştür. İşten çıkarmaların yasaklandığı, 37 TL ile yaşanmaya zorlandığı bir mevsimde işveren ve işçi daha fazla işsizliğin, üretim ile yaşamın her alanında daha çok gelir kaybı ve maliyet artışının pençesindedir. Toplam ticari kredilerde imalat sanayiinin payı Korona ve döviz artışının yaşandığı bu daralma döneminde artmış, Ağustos 2019’dan Ağustos 2020’ye yüzde 26.6’dan yüzde 28.4’e çıkmıştır. 

Bu şartlar altında KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının dağıtabileceği düşük faizli/faizsiz kredilere ihtiyaç her zamankinden fazla olurken, Sayıştay raporları birçok Kalkınma Ajansında gerekli ödenek varken bu gibi desteklerin yeterince sağlanmadığını ortaya koymuştur (Örneğin; 2019 yılı İstanbul Kalkınma Ajansına dair Sayıştay Raporunda, Ajansın 475.6 milyon TL kasada/bankada parası olmasına karşın kaynakların ya hiç dağıtılmaması ya da 236 milyonluk destekleme bütçesinin 219 milyonunun sebepsizce kullandırılmaması, desteklerin verimsiz dağıtılması) 

İmalat sanayii, alt sektörler itibarıyla 2019’dan 2020’ye, kriz ve Korona etkisiyle birçok sektörde ihracat kaybı yaşamıştır. 2019-2020 Ocak-Ağustos  itibarıyla; imalat sektörünün tamamında ihracatta yüzde 13.5 daralma olurken ithalat yüzde 4.5 artmıştır. Tekstilde ihracat kaybı yüzde 9.7, giyimde 15.6, deride 23.7, kimyasal ürünlerde 54.1, otomotivde 28.5, elektronikte 16.7, mobilyada 7.3’ye dayanmıştır. 

Kasım 2020 itibarıyla; Genç İşsizler Platformu verileriyle, 15-34 yaş işsiz sayısı, Korona nedeniyle işten çıkarmalar yasaklandığı halde, 2 milyon 560 bin (%19.2), 15-34 yaş arası istihdama katılma oranı %44.5 olarak gerçekleşmiştir. 15-64 yaş grubunda tarım dışı işsizlik %15.4 olurken, sanayi istihdamı 5 milyon 460 bin kişide kalmıştır.

2020’nin ilk 9 ayında ne oldu?

Sanayide Çok Çalışıp Az Kazanıyorsak,

Gelirimiz Azken Borcumuz Çoğalıyorsa,

Dövizdeki Her Dalgalanma, Sabahları Maliyeti Artırıyorsa,

Yeterince Yüksek Teknolojili Mal Üretemiyoruz Demektir.

Cari açığın kilidi yüksek teknolojili ürün ihracatını artırmaktan geçiyor. Hukuk devleti ve öngörülebilir bir piyasa düzenini sağlamak, yabancı yatırımcı özelinde gerekli güvenceleri yaratmak, kurumların bağımsızlığını ve güvenini yeniden oturtmak, can ve mal güvenliği endişesini ortadan kaldırmak, yeni bir vergi düzenini getirmek, olmazsa olmaz yapısal reformlardır. Bunlar olmaksızın “yeni” ve “model” olarak anlatılan her senaryo, görevini terk eden Damat Berat Albayrak’ın hatalar zincirinden farklı olmayacaktır.

Türkiye Ekonomisi ve esnaf, sadece Korona yüzünden değil, yaklaşık 5 yıldır ciddi bir kriz içinde. Bu kriz reel sektör krizi olarak başladı, döviz kuru krizine ve finansal krize doğru ilerledi. Bugün ana sorunumuz hala yerli üretim ve döviz borçluluğudur, cari açıktır ve istihdam yaratamayan büyümedir, uluslararası yaptırım tehlikesidir, ithalatı artmadığı müddetçe ihracatı katlanamayan bir ticaret düzenidir. Devlet, daha fazla borçlandırmanın, geçici vergi ertelemesinin, Korona döneminde daha fazla idari para cezası kesmenin, daha fazla dolaylı vergi toplamanın aygıtı değil, esnafa ve vatandaşa doğrudan desteğin, hibenin, temel ihtiyaç malzemesini karşılamanın odağı olmalıdır. Sosyal devlet, anayasal görevi gereği, bir salgın için radikal karar alacaksa, bu kararın yaratacağı ekonomik kayıpları karşılayacak bir transfer mekanizmasını oturtmalıdır. Toplum eve kapatılacaksa, devlet hiç olmadığı kadar açılmalıdır. 2020 Haziran ayında kayıplarını karşılamak umuduyla dükkan açan esnaf, devletten maske ve temizlik malzemesini dahi görememiş ama devletin esnafla arasına koyduğu “mesafe”yi yeterince hissetmiştir.

Türkiye ekonomisi Korona’ya kur krizi ve borç krizinin tam ortasında yakalanmıştır… Kredi risk primi hala çok yüksek ve her an yine fırlayabilir (354 puan/4 Aralık 2020). Türkiye ekonomisi ve ticareti yatırım yapılabilir olmaktan çıkarılmıştır. 1 Ocak 2020’de 278 olan kredi risk primi (CDS), 19 Mart’ta 586 puana, 7 Nisan’da 651’e, 20 Nisan’da 623’e, 10 Mayıs’ta 643’e fırlamış; 9 Haziran’da 425’e inerken 10 Temmuz’da 517’ye, 7 Ağustos’ta 595’e, 24 Eylül’de 568’e çıkmıştır. 18 Kasım’da CDS primi 405, 9 Aralık'ta 354 olan ülkemizde, yabancı yatırımcıya güven verilemiyor.

Enflasyon oranımız 185 ülke arasında en yüksek 15. sırada (20 Kasım/ Kaynak: https://tradingeconomics.com/country-list/inflation-rate). Milli geliri 250 milyar Doların üzerindeki ülkeler arasında en yüksek 4. Enflasyon oranı bizde (%14.03 bizde, Venezuela, Arjantin ve İran önümüzde). Yüksek enflasyon, yüksek genç işsizliği, düşük yerli üretim, düşük teknolojili üretime dayalı ihracatla dünya ihracat pazarının sadece binde 89’luk payını alıyoruz, dünya pastasına çatal sallıyoruz ama yüzde 1 dahi alamıyoruz. Ülke genelinde İmalat sanayiindeki girişimlerin %56,9'u düşük teknoloji faaliyetlerinde yer alıyor. Düşük teknoloji faaliyetlerinde yer alan bu girişimler, toplam istihdamın %52'sini, toplam cironun %38,5'ini oluşturuyor.



Kaynak: Fatih Parlak, Twitter görsel paylaşımı: https://twitter.com/M_Fatih_Parlak/status/1335241090828529664/photo/3

Yüksek borçluluk, yerli üretime dayanmayan bir kredi borçluluğuna ek olarak, sürekli artan girdi maliyetleri bizim sektörümüzün de belini büküyor. Açıklanan kredi paketleri konuta ve tüketime bir nebze yönelse de, asıl sorunumuz olan TL’den kaçış ve dövize yönelme yani dolarizasyon geleceğe dair kaygıları artırıyor. Bankalardaki her 100 birim paranın 56.3’ü döviz oldu. Güvenin kalmadığı bu yapıda vatandaş her şartta dolara koşuyor, bankalardaki vatandaşın dolar mevduatı 163.5 milyar Dolara yükseldi, sadece vatandaşın bankalardaki toplam mevduatının yüzde 60.5’i döviz oldu, faiz artışına aldırış etmeyen vatandaş, TL’sini dövize çevirmeye devam ediyor.

Türkiye genelinde tüm özel sektörün, gelecek 1 yıl içinde reel sektöre ödemesi gereken dış borç 67.3 milyar Dolar, bankalara/finansal kuruluşlara 1 yıl içinde ödemesi gereken dış borç ise 52.8 milyar Dolardır. Reel sektör döviz açığı bir yılda 570 milyon Dolar artışla 165.2 milyar Dolara yükselmiştir. Krizin ve salgının derinleştiği her geçen ay, özellikle gerçek kişi/esnaf işletmeleri maliyetlere daha fazla direnememektedir. 2020 yılı Ocak-Ağustos döneminde, toptan ve perakende ticaret alanında kapanan işletme sayısı 8959’dur. KOBİ’lerin yılbaşından bu yana yüzde 40 artan kredi borçları 857.5 milyar TL olup 138 milyar TL’si döviz cinsinden kredilerdir.

2019’da 348 Avro olan asgari ücret, 2020’de 245 Avroya geriledi. Balkan ülkeleri, Çin ve AB pazarından daha ucuz işgücümüzü bu Korona sürecinde doğru/nokta atış teşvikler, vergi indirimleriyle, zamanında. Ayarlanacak fuar/organizasyonlarla lehimize çevirebilirdik ama bu fırsat kaçırıldı. Bulgaristan’da asgari ücret 286’dan 312 Avroya, Sırbistan’da 308’den 343 Avroya, Romanya’da 448’den 466 Avroya, Yunanistan’da 684’ten 758 Avro’ya, Fransa’da 1539 Avro’ya, Almanya’da 1584 Avroya yükseldi.

Kasım 2020’de ülke genelinde ihracat yüzde 1 oranında azaldı ve 16,1 milyar dolara geriledi, ithalat yüzde 16,1 oranında arttı ve 21,2 milyar dolara yükseldi. Dış ticaret açığı Kasım 2019 ile kıyaslandığında yüzde 155 artmış ve Kasım 2020’de 5.1 milyar Dolar olmuş. Toparlanmanın adı daha fazla dış ticaret açığı oldu.

2020 Ocak-Kasım döneminde ise Türkiye’nin ihracatı, 2019’un aynı dönemine göre yüzde 8,1 oranında azalarak 151,7 milyar dolara gerilerken, ithalat yüzde 3,6 oranında büyüdü ve 197 milyar dolar oldu. Türkiye yılın ilk 11 aylık döneminde toplam 45,3 milyar dolarlık dış ticaret açığı verdi. Açık geçen yılın aynı dönemindeki 24,8 milyar dolara göre yüzde 82,5 oranında arttı. İhracatımızın ithalatımızı karşılama oranı Kasım 2020’de yüzde yüzde 87’den yüzde 76’ya düştü.

Unutmayalım; Dünya 4. Sanayi Devriminde yeni üretim devriminin eşiğindeyken, biz yeni bir tasarımdan uzağız ama yeni çıkan Iphone 12 Pro’nun gramına 96 TL ödeyeceğiz (18 bin TL/ 187 gram). Toplam ihracat rakamımız artsa bile, ihraç ettiğimiz ürünlerin son 5 yılda yüzde 15 düştü. İhracatımızın kg başına değeri ise 1.69 dolardır. Kg başı ihracatta 10 doların üzerine çıkabilen 4 sektörümüz var… Çimento, toprak, seramik ürün ihracatımız ihracat birim değerini düşürürken, savunma sanayii ile övünmekten başka bir parlak hikaye yazmıyoruz. İhracatta; mücevherde kg başına 665 dolar, Savunma ve havacılıkta 62 dolar, hazır giyimde 13 dolar, deride 10 dolar düzeyindeyken, yüksek katma değerli üründe bu performansı göremiyoruz. 



Kaynak: "Dünya", 4 Kasım 2020. 

https://www.dunya.com/ekonomi/ihracat-ucuzluyor-haberi-487664


Bu şartlar altında, 2021 Bütçesi 1 trilyon 346 milyar TL'lik toplam ödeneği (Hazine Yardımları ve Gelirden Ayrılan Paylar dahil edildiğinde 1 trilyon 703 milyar TL) içinde;

    -Sanayinin Geliştirilmesi, Üretim ve Yatırımların Desteklenmesi için: 15.308.956.000 TL

    -Ticaretin Düzenlenmesi, Gelişi ve Kolaylaşması: 5.483.942.000 TL

    -AR-GE ve Yenilik için; 6.842.675.000 TL

    -Tüketicinin Korunması, Ürün ve Hizmet Güvenliği: 3.043.150.000 TL

    -Bilgi ve İletişim: 1.108.924.000 TL

    -Bölgesel Kalkınma: 1.047.027.000 TL

    -Kırsal Kalkınma: 6.039.973.000 TL ayrılmıştır.

Kaynak: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/10/2021-Yili-Merkezi-Y%C4%B1netim-Kanun_Teklifi_WEB.pdf , s. 51.

 2018’de AR-GE harcamalarının milli gelire oranı %1.03, 2019’da 1.06 iken, 2021 bütçe teklifinde bu hedef 1.29, 2022’de 1.6, 2023’te 1.8’dir. Ülkemiz AB hedefi olan %3 oranının, 1980’lerde gerimizde olup sanayi ve teknoloji yatırımlarıyla kalkınan Güney Kore’nin %4.5’luk oranının hala çok gerisindedir. 2019 bütçesinden AR-GE faaliyetleri için yapılan harcama 14.9 milyar TL, kamunun dolaylı AR-GE desteği ise 6.4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu ve özel sektör toplam AR-GE harcaması 2018’de 38.5 milyar, 2019’da ise 46 milyar TL olmuştur. AR-GE harcamalarının yüzde 64.2’sini özel, yüzde 6.6’sını kamu, yüzde 29.2’sini üniversiteler yaparken, 10 bin çalışan başına düşen AR-GE personeli sayısı 2019’da 60’tan 65’e çıkmıştır. 2021’de TÜBİTAK AR-GE projeleri için 2.2 milyar TL kaynak ayrıldı. 2021 AR-GE harcama hedefi, geçmiş yılların çok düşük artan AR-GE harcamaları ve üretimdeki gerileme, milli gelirdeki daralma dikkate alındığında, çok iddialı bir hedeftir. 

Ocak-Ağustos 2020 döneminde toplam ihracatımız 102.3 milyar Dolar olurken 2019’a göre 15.2 milyar Dolar gerileme yaşanmış (%12 daralma), asıl hedef pazarımız olan AB ülkelerine ihracatımız toplam ihracatımız içinde (ilk 8 ayda) 50.7’den 42.2 milyar Dolara düşmüştür (%43.1’den %41.2’ye düşüş). İslam İşbirliği Teşkilatına üye ülkelere ihracatımız ilk 8 ayda geçen yıla göre 31.2 milyar Dolardan 26.8 milyar Dolara gerilemiştir. İlk beş başlık itibarıyla; kara taşıtı ve parçaları ihracatımız ilk 8 ayda 17.5 milyar Dolardan 12.4 milyar Dolara; makine/cihaz/kazan ve parçaları ihracatı 11.6 milyar Dolardan 10.1 milyar Dolara; demir çelik ihracatımız ilk 8 ayda 7 milyar Dolardan 5.4 milyar Dolara düşmüş; elektrikli makine ve cihaz ihracatımız 6.2 milyar Dolardan 5.6 milyar Dolara; örme giyim eşyası ihracatı ilk 8 ayda 6 milyar Dolardan 4.8 milyar Dolara düşmüştür. İmalat sektörü ihracatımız yüzde 13.3 düşmüştür. Ocak-Ağustos 2020 dönemindeki toplam 135.3 milyar Dolar ithalat yapılırken ara malı ithalatı 102.1 milyar Dolarla toplam ithalatımızın %75.4’ünü oluşturmakta, geçen yıla kıyasla %4.1 düşüş sergilemektedir. 2020 yılsonu tahmini ithalatı 204 milyar Dolar olup ithalatın geçen yıldan %4.5 artması beklenmektedir.

2020 yılı sonunda kişi başına düşen gelir tahmini 57.947 TL/8381 Dolar olup, bu hesap bile yılsonu dolar kuru ortalamasının 6.91 TL olmasına bağlıdır. 2021 bütçe teklifine göre kişi başına düşen gelir tahmini 66.516 TL/8661 Dolar olup, bu hesap ise dolar kurunun 7.68 TL olmasına bağlıdır. Gelinen aşamada 2020 bitmeden dolar kurunun 7.50-8.57 TL bandını test ettiği bir haftalık belirsizlik ortamında dahi bu hesapların şimdiden tutarsız olacağı açıktır. 



Zamana Karşı, Zamanın İçinde

13 Nisan 2020

beşinci sessiz senemiz babam... bu defa çok daha ağır, çok daha yalnız anıyoruz seni.

rahmet ve minnetle,
hiç göremediğin torunun inci devâ'yı bir an için kucağında taşıyormuşçasına... bu güzel resmi canımın canı dilber düşünmüş, hiç aklıma gelmezdi.

babam, aşağı yukarı şimdi olduğum yaşta; anlamımız, kızımız inci deva ise o zaman babamın kucağına kurulduğum yaşta.

akledip de eşsiz bir anıyı ansızın şu an'a taşıyan anaya sevgiyle, tutkuyla... evden eve geçmek bile yasakken, duasını eksik etmeyen annemle, sevdiklerinle ellerinden öpüyoruz.
neşen hala nefesimiz.



Okumalıklar...



2018'den beri 15 günde bir güncellenen okuma önerileri...
(son güncelleme: 12.6.2024)




- Mahfi Eğilmez, "Yeni Ekonomi", Remzi.

- Serpil Sancar, "Siyasetin Cinsiyeti", Metis.

- Söyleşi: Arda Kukul, "Babam Hasan Ali Yücel: Gülümser Yücel Kitabı", İş Bankası.

- "Sosyal bilimciler konuşuyor: Öner Günçavdı", "İktisat ve Toplum Dergisi", şubat 2024, sayı: 160, s. 17-24.

- Antonio Turiel, "Petro-Kıyamet", Çev. Saliha Nilüfer, İş Bankası.

- H. Bahadır Türk, "AKP-101", İletişim.

- Nick Jelley, "Yenilenebilir Enerji: Kısa Bir Giriş", Çev. Menekşe Arık, İş Bankası.

- (der.) Mehmet Ö. Alkan, "Cumhuriyet: Asırlık Bir Muhasebe", İletişim.

- Daron Acemoğlu ve Simon Johnson, "İktidar ve Teknoloji: Bin Yıllık Mücadele", çev. Cem Duran, Doğan Kitap.

- Ticaret Bakanlığının yeni açıkladığı, il bazında üretim yerlerine göre ihracat verileri:  2023 Yılı İhracatı İllere Göre Dağılım Listesi (ticaret.gov.tr)

- Arda Yakıcı, "COP28'den İzlenimler" Notu, TEPAV Yayını, 1704428379-7.COP28den_izlenimler.pdf (tepav.org.tr)

- 2024 Bütçe Kanun Teklifi ve şerhleri:  
https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D28/Y2/T1/DosyaKomisyonRaporunuVerdi/ad590e78-e470-46ef-8f26-966f401a54a2.pdf  

-2024 Bütçe Kanunu üzerine bir özet: 

-Sosyal harcamalar üzerine derli toplu bir yazı: 

- Hikmet Çağrı Yardımcı, "Cumhuriyet ve Hissiyat", İletişim.

- Şükrü Hanioğlu, "Atatürk: Entelektüel Biyografi", Bağlam.

- (ed.) Ömer Faruk Çolak, "Yüzyılın Ekonomisi", 4 cilt, Efil Yay.

- "Cumhuriyetin İlk Yılı", YKY. 

- Nurdan Gürbilek, "Örme Biçimleri", Metis.

- David McNally, "Kan ve Para: Savaş, Kölelik ve Devlet", çev. Cem Somel, Yordam Kitap.

- Linda T. Darling, "Ortadoğu'da Adalet ve Siyasal İktidarın Tarihi", çev. Hakan Erdagöz, Alfa.

- Henry Kissenger, "Liderlik", çev. Ebru Kılıç, Runik Kitap.

- Rasim Cinisli, "Bir Devrin Hafızası", Doğan Kitap.

-Cumhurbaşkanlığı 2024 Yıllık Programı, 2024-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi.pdf (sbb.gov.tr)

-Merlin Sheldrake, "Saklı Dünya: Mantarlar Yaşamı, Zihnimizi ve Geleceğimizi Nasıl Değiştirir?", çev. Şiirsel Taş, Domingo. 

- Tanıl Bora, "Demirel", İletişim.

-Paul Wittek, "Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu", çev. Fatmagül Berktay, https://www.academia.edu/35013493/Paul_Wittek_Osmanl%C4%B1_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu_nun_Do%C4%9Fu%C5%9Fu

-Konda, "14 ve 28 Mayıs 2023 Genel Mv ve Cbşklığı Seçimleri Sandık Analizi", https://konda.com.tr/rapor/177/14-ve-28-mayis-2023-genel-milletvekili-ve-cumhurbaskanligi-secimleri-sandik-analizi

- Trevor Bryce, "Geç Hitit Krallıkları", çev. İrem Kutluk, Alfa.

- Vaclav Smil, "Enerji ve Medeniyet", çev. Ebru Kılıç, İstanbul Bilgi Üniv Yay.

-Andrew Roberts, Napoleon-Hayatı, çev. Barbaros Uzunköprü, Kronik.

-Gregory Fremont-Barnes, Napoleon Bonaparte, Osprey-Büyük Komutanlar Serisi, çev. Barbaros Uzunköprü, Kronik.

- John Turtle Wood, "Ephesos'un Bulunması...",  çev. Fatma Nur Nivren, Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Yay. 

- Millet İttifakı'nın Ortak Politikalar Mutabakat Metni (30.1.2023):  
https://chp.org.tr/yayin/ortak-politikalar-mutabakat-metni/Open

- Aylin Balboa, "Bu Hikâye Senden Uzun Osman", İletişim.

- Mehmet Erte, "Sahipsiz Yüzler", YKY.

- Çiğdem Toker, "Şehir Hastaneleri", Tekin.

- Ozan Gündoğdu, "Siyasal İslamcılık", Kırmızı Kedi.

- Ahmet Büke, "Deli İbram Divanı", Can.

- Eric H. Cline, "MÖ 1177: Medeniyetin Çöktüğü Yıl", çev. Ayşegül Kuglin, Bilge Kültür Sanat.

- Ateş Uslu, "Siyasal Düşüncelerin Toplumsal Tarihi", c. 1, Yordam.

- Simon Lewis ve Mark Maslin, "Homo Sapiens", çev. Elçin Cankur, Panama.

- Murat Yetkin, "İyi Günler Bay Başkan", Doğan Kitap.

- Özgür Develi, "Antik Çağda Kuşatmalar", Arkeoloji ve Sanat.

- Alfred J. Church, "Kartaca: Bir Afrika İmparatorluğunun Yükselişi ve Çöküşü", çev. Ekin Duru, Say.

- Bekir Ağırdır, "Bize Yeni Bir Söz Lazım", Mundi.

- Yuval Noah Harari, "Durdurulamayan İnsanlık", çev. Çiğdem Şentuğ, Kolektif. 

- Şemsettin Günaltay, "İslam Öncesi Arap Tarihi", Ankara Okulu.

- Sabri Hizmetli,  "İslam Tarihi", Ankara Okulu.

- Yuval Noah Harari, "Hayvanlardan Tanrılara Sapiens", Kolektif.

- Sevgi Aktüre, "Büyük İmparatorluklar Döneminde Anadolu Kentleri", Tarih Vakfı

- Kaya Erdem, "Neden Başaramıyoruz?", Doğan Kitap.

- Haldun Eroğlu, "Türklerde Siyasal İktidarın Gelişim Tarihi", Post.

- Murat Gülsoy ve Ayfer Tunç, "Diyaloglar", Can.

- Uğur Tanyeli, "Korku Metropolü İstanbul", Metis.

- (der.) İlker Aytürk ve Berk Esen, "Post-Post-Kemalizm", İletişim.

- Bülent Somay, "Tufan Göründü", Metis.

- (haz.) Semra Gökçimen vd., "Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları", TBMM Yayını.

- Gülru Necipoğlu, "15. ve 16. Yy.'da Topkapı Sarayı", YKY.

- Oğuz Işık, "Eşitsizlikler Kitabı", İletişim.

- Şahin Aldoğan ve Melike Bayrak Özçelik, "Çanakkale Muharebeleri", İş Bankası. (titiz iş, karekodla harita ve görsellere de ulaşmak mümkün)

- Murathan Mungan, "Hamamname", Metis.

- Mirgün Cabas, “2001: Eski Türkiye’nin Son Yılı”, Can.

- Tevfik Fikret, "Bütün Eserleri", YKY-Delta Baskısı. (Büyük iş)

- Zülfü Livaneli, "Kaplanın Sırtında: İstibdat ve Hürriyet", İnkılap.

- Barış Terkoğlu ve Sami Menteş, "Size Yalan Söylediler: Çetin Doğan'ın Gözünden 28 Şubat", Kırmızı Kedi.

- Erhan Aydın, "Eski Türklerde Gündelik Hayat", Kronik.

- Latife Tekin, "Zamansız", Can.

- (der.) M. Engelhardt, "Sığınmacı Devrimi", çev. İknur Aka, YKY.

- Ian Kershaw, "Nazi Diktatörlüğü", çev. Kıvanç Ulusoy, Ayrıntı.

- Ayşegül Devecioğlu, "Anatomi Dersi", Metis.

- (haz.) Mehmet Ö. Alkan, "İsmet İnönü", İstanbul B.şehir Bld Yay.

- Robert C. Allen, "Küresel Ekonomi Tarihi", çev. Hande Koçak Cimitoğlu, İş Bankası.

- Abdi İpekçi ve Ömer Sami Coşar, "İhtilalin İçyüzü", Milliyet Yay.

- Mahfi Eğilmez, "Yapısal Reformlar ve Türkiye", Remzi.

- İhsan Oktay Anar, "Tiamat", Everest.

- Ertuğrul Günay ve Altan Tuna, "Muhtıradan Darbeye", Literatür.

- Haluk Dursun, "İncir Çekirdeği: Hereke'den Çıktım Yola", Timaş (Peynir tarifleri kısımları).

- Erez Manela, "
Kendi Kaderini Tayin Hakkı ve Sömürge Karşıtı Milliyetçiliğin Kökenleri
: Wilsoncu Moment", çev. Ergin Özler, İletişim.

-Bill Gates, "İklim Felaketini Nasıl Önleriz?", çev. Mehmet Gürsel, Doğan Kitap.

- Filiz Yavuz, "Beni 'Akkuyu'larda Merdivensiz Bıraktın", Can Yay (Meclis'te görüşülen Nükleer Düzenleme Kanunu Teklifi nedeniyle, kitabı 7 yıl sonra yeniden okumakta yarar var. Teklif için; https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss314.pdf)

- Millet İttifakı mutabakat metni - "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem", 28.2.2022
https://chp.azureedge.net/4bf96d00a70d4e7daea3c4bc06e8c7f9.pdf

- Bekir Ağırdır, "Hikayesini Arayan Gelecek", Doğan Kitap.

- Ahmet Arif Eren ve Mesut Sert, "Politik İktisadın Bilgesi: İşaya Üşür Anısına", Mülkiyeliler Birliği Yay.

- Mehmet Eroğlu, "Kendi Hayatında Ölme Vakti", İletişim. 
Yorum: << https://www.mehmeteroglu.net/cigdem-ulker-varlik-dergisi-subat-2022/ >>.

- Abhijit V. Banerjee, "Zor Zamanlarda İyi Ekonomi", Doğan Kitap.

- Leyla Karakaya, "Enerji Krizi Göz Göre Göre Geldi", TEPAV Değerlendirme Notu,
<< https://www.tepav.org.tr/upload/mce/2022/notlar/enerji_krizi_goz_gore_gore_geldi.pdf >>.

- Söyleşi: Irmak Zileli-Ahmet Mümtaz Taylan, "Ara Toplam: Yolumu Ararken Öğrendiklerim", Kronik.

- "Ekonomist" Dergisi, "2022 Gündemi: Denge Arayışları" sayısı, 26Aralık-6 Ocak 2022.

- Thor Hanson, "Arıların Bildikleri", çev. Kemal Güleç, Metis.

-2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/10/2022-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi-26102021.pdf

-Hakan Günday, "Zamir", Doğan Kitap.

-Barış Bıçakçı, "Doğum Lekesi Gibi Bir Gülümseme", İletişim.

-Hikmet Özdemir, "Mustafa Kemal'le Anadolu'da Yolculuk", Doğan Kitap.

-Ferdan Ergut, "Tarihin Hakikatleri", İletişim.

-Uğur Tanyeli, "Mimar Sinan: Tarihsel ve Muhayyel", Metis.

-Slavoj Zizek, "Adını Söylemeye Cesaret Eden Bir Sol", çev. Önder Kulak, Ayrıntı.

-(der.) Slavoj Zizek ve Peter Thompson, "Umudun Mahremleştirilmesi", Ayrıntı.

-Ahmet Yavuz, "Başkomutan: Emsalsiz Lider", Kırmızı Kedi.

-Murat Gülsoy, "Belirsiz Bir Anın Kıyısında", Can.

-Kazuo Ishiguro, "Klara ile Güneş", çev. Lâle Akalın, YKY.

-Erol Tuncer, "Anılarım", TESAV Yay.

-Carlos Maria Dominguez, "Kâğıt Ev", çev. Seda Ersavcı, Jaguar.

-Burak Kürkçü, "Apolet, Kravat, Darağacı", İnkılâp.

-John Perkins, "Jaguara Dokunmak", çev. Esra Even, April.

-Yan Lianke, "Günler, Aylar, Yıllar", çev. Erdem Kurtuldu, Jaguar.

-Ali Murat İrat, "Aşkın Tarihi: Doğumundan Ölümüne Eros", Kırmızı Kedi.

-Mehmet Ali Ağaoğulları, "Fransız Devrimi'nde Siyasal Düşünceler ve Mücadeleler: 1789-94", c.1, Dipnot Yay.

-Ernst Arnold Egli, "Genç Türkiye İnşa Edilirken", İş Bankası Yay.

-Halil İnalcık, "Devlet-i 'Aliyye", c. 4, İş Bankası Yay.

-Michael Balter, "Tanrıça ve Boğa: Çatalhöyük-Uygarlığın Doğuşuna Bir Yolculuk", Homer.

-Murat Kubilay, "Herkes için Ekonomi", Doğan Kitap.

- (haz.) Atilla Aşut ve Gökhan Atılgan, "Türkiye İşçi Partisi Radyoda: Proletaryanın Büyülü Kutusu", Yordam.

-Şengül Hablemitoğlu, "Yas: Uzun Bir Veda", Doğan.

- Özgür Erbaş, "Şehir Hastaneleri: Altı Kaval, Üstü Şişhane", Dipnot Yay.

-(der.) Murad Tiryakioğlu, "Türkiye'nin Yerli Üretimi ve Politik Ekonomisi", İstanbul Bilgi Üniv. Yay.

- TÜSİAD, "Türkiye Ekonomisi 2021 Beklentiler Raporu", https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/10746-turkiye-ekonomisi-2021

- James H.S. McGregor, "Tarihöncesinden Bugüne Akdeniz Dünyası ve Doğa", çev. Barış Gönülşen, Türkiye İş Bankası.

- Bülent Batuman, "Kentin Suretleri: Mekân ve Görsel Politika", Dipnot Yay.

- Bülent Batuman, "Milletin Mimarisi: Yeni İslamcı Ulus İnşasının Kent ve Mekân Siyaseti", Metis.

- Gönül Tankut, "Bir Başkentin İmarı: Ankara (1929-1939), Anahtar Kitap.

- "Friglerin Gizemli Uygarlığı", YKY.

- Canan Küçükeren, "Ege'de Bir Anadolu Uygarlığı: Karia", Ekin Yay.

- Suavi Aydın, Kudret Emiroğlu vd., "Küçük Asya’nın Bin Yüzü: Ankara", Ankara: Dost Kitabevi Yay.

- Sevgi Aktüre, "Anadolu'da Bronz Çağı Kentleri", Tarih Vakfı Yurt Yay.

- Zeki Velidi Togan, "Tarihte Usul", Türkiye İş Bankası Yay.

-Charles Gates, "Antik Kentler", çev. Barış Cezar, Koç Üniv. Yay.

- (ed.) Umberto Eco, "Antik Yunan", Alfa.

- Vitruvius, "Mimarlık Üzerine On Kitap", çev. Suna Güven, Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yay.

-Günsel Renda vd., "Ankara: Başkentin Tarihi, Arkeolojisi ve Mimarisi", Ankara Enstitüsü Vakfı Yay.

-Jean-Louis Huot, Jean-Paul Thalmann ve Dominique Valbelle, "Kentlerin Doğuşu", çev. Ali Bektaş Girgin, İmge.

-Sevgi Aktüre, "Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecinde Anadolu’da Demir Çağı Kentleri", Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

-Yavuz Ercan, "Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknik", Turhan.

-Ali Sevim ve Erdoğan Merçil, "Selçuklu Devletleri Tarihi", TTK.

- Kojin Karatani, "İzonomi ve Felsefenin Kökenleri", Metis.

Kojin Karatani, "Tarih ve Tekerrür", Metis.

- Frances A. Yates, "Hafıza Sanatı", çev. Ayşe Deniz Temiz, Metis.

- (ed. Refik Turan), "Selçuklu Tarihi El Kitabı, Grafiker Yay.

- Osman G. Özgüdenli, "Selçuklular", c.1, İsam Yay.

-İbrahim Gündüz, "Altın Ölüm", Galeati (altın madenleri üzerine).

- İbrahim Gündüz, "Altın Girdap", Galeati.

-Zafer Yükseler, "Türkiye Ekonomisinin Makroekonomik Performansı" (Ocak-Aralık 2020), 
<<Erişim: https://www.academia.edu/45428355/TURKIYE_EKONOMISININ_MAKROEKONOMIK_PERFORMANSI_16_2020_Ocak_Aral%C4%B1k_Donemi_>>

-İlker Aytürk, "Post-Post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken",
<<Erişim: http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/alintilar/915.pdf>>

-Vladimir Jankelevitch, "İroni", çev Yunus Çetin, Metis.

- Yalın Alpay, "Yapı(t)söküm", Destek.

-Tanıl Bora, "Hasan Âli Yücel", İletişim.

-Amin Maalouf, "Empedoklesin Dostları", çev. Ali Berktay, YKY.

-Hakan Özyıldız, "Hazine ve Kamu Finansmanı: Devlet Neden ve Nasıl Borçlanır?", Yetkin.

- Ayşe Cebeci, "Küresel Üretim Sistemlerinde Dönüşüm ve COVID 19 Salgını", Emek Araştırma Dergisi, c. 11, S. 18, Aralık 2020/2, s. 27-50
(Erişim: http://www.emekarastirma.org/uploads/dergi/2994.pdf).

-OECD -2021 Türkiye değerlendirme raporu. (Erişim: http://www.oecd.org/economy/surveys/TURKEY-2021-OECD-economic-survey-overview.pdf) 

-ISTANPOL'ün hukuk reformu ve yeni sistem tartışma raporları.
    Erişim:
    1- https://d4b693e1-c592-4336-bc6a-36c134d6fb5e.filesusr.com/ugd/c80586_9672fab5d7a042dd82d2c9eba95f125b.pdf 
    2- https://d4b693e1-c592-4336-bc6a-36c134d6fb5e.filesusr.com/ugd/c80586_6a562ba050bb4af7b0acf37226c53109.pdf

- Hasan Yazıcı, "Bir Aşırma (İntihal): Doğramacı-Yazıcı Davası Işığında Yargımız-Aydınlarımız", İletişim. 

- Jürgen Kaube, "Max Weber", çev. Öndercan Muti, İletişim.

- "Belgelerle Dolmabahçe'den Etnografya'ya", TBMM Yayını. (Atatürk'ün cenaze töreni kronolojisini 10-21 Kasım 1938 arasındaki gazete kupürleri, tutanaklar, faturalar, resmi yazışmalar ve fotoğraflarla anlatan ayrıntılı bir derleme)

- Sabri Burak Arzova, Ahmet Atakişi ve Utku Ekmekçi, "Endekslerle Türkiye Ekonomisi", Remzi. (kitap, karekod yoluyla sayfalarındaki her verinin aylık güncellenmesini sağlıyor, bu sayede canlı kalıyor.)

- Selim İleri, "Yaşadınız Öldünüz, Bir Anlamı Olmalı Bunun", Everest. (Tanpınar'a konuşuyor Selim İleri. Tanpınar'ı daha önce ayrıntılı okumamışsanız biraz garip, biraz ağır, hatta sıkıcı gelebilir. Ayrıntılı incelemişseniz çok eğlenceli ve özgün. Bu kitap bana Nazlı Eray'ın "Aydaki Adam: Tanpınar"ını ve "Kayıp Gölgeler Kenti"ni çağrıştırdı.)

- Ayşegül Devecioğlu, "Arkası Mutlaka Gelir", Metis.

- R. Hüsrev Gerede, "Hitler Almanyası'nda Berlin Sefirliği Hatıralarım 1939 - 1942", Türkiye İş Bankası.
- Simon Garfield, "Harita Üzerinde", Domingo. (Bu yayınevinin mükemmel "Atlas" kitabının tamamlayıcısı, tam bir hobi kitabı.)
- Ulus Baker, "Siyasal Dilde Huzur Söylemi: İslam'da Huzur Söylem ve Kanaat", İletişim. (Baker'in yüksek lisans tezinin çok ötesindeki başarısı, Tanıl Bora'nın yine özlü önsözüyle.)
-Ksenophon, "İktisat Üzerine - Oikonomikos", Türkiye İş Bankası.
- (der.) Murad Tiryakioğlu, "Devletle Kalkınma: Fikret Şenses'e Armağan", İletişim. (Güney Kore deneyimi ve başarısızlıktaki ısrarımız üzerine son bölümdeki makaleler oldukça işlevsel.)

- (haz.) Mete Kaan Kaynar, "Türkiye'nin 1970'li Yılları", İletişim. (Kadir Dede'nin Ertem Eğilmez sineması üzerine "sınıfsızlaştırma" tartışması, Celal Oral Özdemir'in Halkçı Ecevit-Halktan Demirel sınıflandırması ve 1970'lerin özeleştirisini yapan Bilsay Kuruç'un söyleşisi de değerli).

- 2021'de ekonominin hedefleri ve kaynakları:

Ekonomide temel veriler ve hedefler için; 2021 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı ve Bütçe Teklifi 
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/11/2021_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf

https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/10/2021-Yili-Merkezi-Y%C4%B1netim-Kanun_Teklifi_WEB.pdf

- Artun Ünsal, "İktidarların Sofrası: Yemek, Siyaset, Simgesellik", Alfa.

- Reyhan Ünal Çınar, "Ecdadın İcadı: AKP İktidarında Bellek Mücadelesi", İletişim. (tam bir hafızayı tazeleme, ayakta tutma kitabı)

- Nurdan Gürbilek, "İkinci Hayat", Metis.

- Murat Uyurkulak, "Delibo", Can. (İzmir sevenlere yoksulluk kitabı)

- Ernst Fraenkel, "İkili Devlet", İletişim.

- Ayfer Tunç, "Osman", Can.

- Fatih Oktay, "Çin", Türkiye İş Bankası.

- Walter Isaacson, "Leonardo da Vinci", Domingo.

- John M. Gottman ve Julie Schwartz Gottman, "Artık Üç Kişiyiz", çev. Özlem Dağ Tarcan, Görünmez Adam.

- Zafer Toprak, "Türkiye'de Yeni Hayat", Türkiye İş Bankası.

Zafer Toprak, "Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi", Türkiye İş Bankası.

- Jean-François Solnon, "Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa",  Türkiye İş Bankası.

- Jonathan Crary, "7/24: Geç Kapitalizm ve Uykuların Sonu", Metis.

- Elsa Morante, "Ve Tarih Devam Ediyor", çev. Nihal Önol, Can Yay. (Mussolini İtalyası'nın açtığı bela ve yaranın romanı; belki de bizzat yaşayanın yazabileceği bir uzun metin)

- Klaus Schwab, "Dördüncü Sanayi Devrimini Şekillendirmek", Optimist.

- Onur Bilge Kula, "Türkiye'de Aydınlanma ve Atatürk Devrimleri", Tekin.

- Marcel Gauchet, "Yurttaşını Arayan Demokrasi", çev ve der. Zeynep Savaşçın, İletişim.

(Harika bir derleme yapmış Savaşçın, kitabın sonundaki Gauchet söyleşisi de manifesto gibi. Gauchet'nin siyasal antropoloji ve siyasal düşüncede klasikleşmiş "anlam borcu" makalesi de var kitapta. Ayrıca, Soğuk Savaş'ın hemen sonrasında yazılmış makale ve notlarda dünyanın yeni tartışma başlıklarındaki bocalamaları yeniden hatılıyoruz. O yeni dönemin getirdiği siyaset ve siyasetçi tiplerini, insan hakları ve kimlik meselesinin aslında bir yandan da hantallık aşılama riski taşıdığını, din-devlet bütünleşmesi içinde "siyasal"ın yeni anlamlarını şimdi Korona sonrası dünyanın yeni olası düzeni tartışılırken bir daha okumak çok anlamlı geldi.)

- Refik Halid Karay, "Cihangir Dalkavuğu Tarihi", 18 ciltlik Memleket Yazıları dizisinin 14. kitabı, İnkılap (Tuncay Birkan'ın harika derlemesini biriktiriyorum, her cildi bir hazine, Türkçeye doyuruyor.)

- Kenan Mortan ve İbrahim Atalay, "Türkiye'nin Kültür Atlası", İş Bankası (kitap Batman maddesindeki açıklamaları nedeniyle toplatıldı ama sanayi, ticaret kısımlarında diğer illerle ilgili çok faydalı, hap bilgiler var içinde.)

- Tanıl Bora, "Cereyanlar", İletişim. (Tanıl Hoca'dan 2007-08 yıllarında o dersleri aldığım için kendimi hep çok şanslı saydım. Bu, o derslerin kitaplaşmış, üzerine harika eklemeler yapılmış hali. Hayranlık son safhada.)

- Helene Carrere D'encausse, "Dünyayı Değiştiren 6 Yıl", YKY 
(Gorbaçov ve Yeltsin dönemlerinin ayrıntılı bir dökümü, perestroyka ve glasnostun güncesi niyetine. SSCB'nin çöküş süreci, tarihte öznenin rolü üzerinden de okunabilir.)

- Prasannan Parthasarathi, "Avrupa Zenginleşirken Asya Neden Yoksul Kaldı?", Türkiye İş Bankası.

(17-18. yüzyıllarda Britanya-Hindistan rekabeti üzerine tüm oryantalist önyargıları kırmaya niyetli, bazı kısımları fazla Hintperver olmakla beraber özellikle Asya'nın geri kalmışlığının ekonomik, teknolojik ve finansal analizini hakkıyla veren bir kitap. 

Verileri, dönemleştirmeleri, pamuk endüstrisi ve işçiliğinde sürdüğü izleri, İngiltere'nin makineleşme atağını ekonomik gelişmişlikte yerli yerine oturtmasıyla, Hindistan-İngiltere "ayrışması", Hindistan'ın geri kalması tezini önce İngiltere'nin pamuk üretimi/işleme yöntemlerini Hindistan'dan taklit etmesine ve ardından seri üretim sağlayan makineleşmeye bağlamasıyla kritik.)

- Özgür Orhangazi, "Türkiye Ekonomisinin Yapısı", İmge. (özellikle şu makale: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/941155) Hocanın Korona üzerine tivitleri de önemli.

- Mahfi Eğilmez, "Türkiye Ekonomisi", Remzi. (veri/grafikler doyurucu, hap niyetine)

- Nazif Ekzen, "Türkiye Kısa İktisat Tarihi (1946-2008)", Odtü. (IMF programları özeti şık.)

- Fatih Vural, "Geriye Bakmak Yok: Bir Can Paker Kitabı", Alfa. 

("Yeni Demokrasi Hareketi" ve Türkiye'de 80-90'lı yılların alternatif arayışlarının eksiklerini, siyaset-sivil toplum çakışmalarını, iş dünyasındaki yönetici profilinin çatışma ve kriz yönetimine bakışlarını yeniden hatırlamakta yarar var.)

- Hikmet Bila, "CHP Tarihi: 1919-2009", Doğan Kitap.

- Mustafa Sönmez, "TMMOB Makina Mühendisleri Odası bülteni- Sanayinin Sorunları ve Analizleri: Güvensizlik aşılamıyor, döviz pusuda", Şubat 2020. https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/yayin_dosyalar/sanayianalizleri_56.pdf

- Murathan Mungan, "Çağ Geçitleri", Metis.

- Umberto Eco, "Devlerin Omuzlarında", Doğan Kitap.

- Ali Cengizkan-N. Müge Cengizkan, "Bir Şehir Kurmak: Ankara 1923-1933", VEKAM Yay. (CerModern'deki muhteşem sergiyle birlikte)

- Aleksandra Mizielinska, Daniel Mizielinski, "Atlas", Domingo. (her yaşa, her kitaplığa)

- Fredric Jameson,"Gerçekçiliğin Çelişkileri", Metis.
- Kemal Gözler, "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Uygulamadaki Değeri", http://www.anayasa.gen.tr/cbhs-bilanco.htm

- Hasan Ali Toptaş, "Gecenin Gecesi", Everest.

- Hasan Ali Toptaş, "Beni Kör Kuyularda", Everest. (Büyükler masal dinlemeye, kendi hikayesinde oyuncuyken, aniden seyirci kalmaya da hazır olmalı.)

- Cemil Koçak, "CHP Genel Sekreterliği (1930-1945)", Alfa.

- Cemil Koçak, "Recep Peker Konuşuyor: Disiplinli Hürriyet", Alfa.

- Şükrü Erbaş, "Bütün Şiirleri-1", Kırmızı Kedi.

- Timothy Synder, "Tiranlık Üzerine", Olvido.

- Murat Yülek, "Ulusların Yükselişi", Kronik.

- Refik Halid Karay, "İnsanlık Halleri, Huy Arabeskleri", İnkılap.

- Timur Kuran, "İslam ve Ekonomik Azgelişmişlik", Efil.

- Byung-Chul Han, "Psikopolitika", Metis.

- Ayşegül Devecioğlu, "Güzel Ölümün Öyküsü", Metis.

- Çiğdem Toker, "Kamu İhalelerinde Olağan İşler", Tekin.

- Ali Mert Taşcıer, "Neoliberalizm, Yerelleşme ve Türkiye", Tekin.

2020'de ekonominin hedefleri ve kaynakları:
Ekonomide temel veriler ve hedefler için; 2020 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı . http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/2020_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf

- TÜSİAD, 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Takip Raporu-5 (Aralık 2019)

- TÜSİAD, 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Takip Raporu-4 (Raporda Sayıştay denetimlerinin etkinliğini artırmak için önerilen politika çok önemli), https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/10252-tusiad-merkezi-yonetim-butcesi-takip-raporu-iv

- "21 Nisan 2019 Çubuk Linç Girişimi Araştırma Komisyonu Raporu", CHP yayını, Eylül 2019. https://chp.azureedge.net/pdf/CHP-CubukRaporu-Baski.pdf

- Muhammed Yunus, "Üç Sıfırlı Dünya", Alfa.

- Şebnem İşigüzel, "İyilik", İletişim.

- Banu Özyürek, "Poz", Everest.

- Tuncay Birkan, "Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri", Metis.

- Dani Rodrik, "Daha Adil, Daha Makul Bir Küresel Ekonomi Mümkün mü?", Domingo.

- Ilan Pappe, "Modern Ortadoğu", İletişim.

- Yunus Emre, "Kökler: CHP, devamlılık ve değişim", Tekin.

- Işın Çelebi, "Türkiye'nin Dönüşüm Yılları", Alfa.

- Işın Çelebi, "Dünyanın Şu Haline Bak", Alfa.

- Hikmet Özdemir, "Savaşta ve Barışta Kemal Atatürk", Doğan Kitap.

- İpek Çalışlar, “Atatürk”, YKY.

- Murat Yetkin, "Meraklısı için Entrikalar Kitabı", Doğan Kitap.

Murat Yetkin, "Meraklısı için Casuslar Kitabı", Doğan Kitap.

- Ahmet Hamdi Tanpınar, "Suat'ın Mektubu", Haz. Handan İnci, Dergâh.

- Barış Bıçakçı, "Tarihi Kırıntılar", İletişim.

- Aslıhan Aykaç, "Dayanışma Ekonomileri", Metis.

- Jale Parla, "Orhan Pamuk'ta Yazıyla Kefaret", YKY.

- Bülent Eczacıbaşı, "İşim Gücüm Budur Benim", YKY.

- Murat Ağırel, "Şaki", İnkılap.

- Toygun Atilla, "İfşa", Kırmızı Kedi.

- Barış Terkoğlu ve Barış Pehlivan, "Metastaz 1 ve 2", Kırmızı Kedi.

- Simon-Sebag Montefiore, "Romanovlar", YKY. (Netflix'teki "The Last Czars" dizisi katık edilebilir.)

- Steven Levitsky, Daniel Ziblatti “Demokrasiler Nasıl Ölür?”, Salon.

- (der.) Tanıl Bora ve Mustafa Çiftci, "Enişte Risalesi", İletişim. (Özellikle Kadir Dede'nin yazısı pek okunası.)

- "Kafa" dergisi, Vedat Milor özel sayısı, Ağustos 2019 ("içinde", Hakan Günday-Ahmet Mümtaz Taylan söyleşisi).

- Yalın Alpay, "Yalanın Siyaseti", Destek.

- Emre Alkin ve Yalın Alpay, "Paylaşmasak Olmazdı: 2000'li Yıllar...", Doğan Kitap (beklentinin altında kalan bir iş, Yalın Alpay gibi önemli bir isimden daha iyi işler çıkmıştı, çıkacak da).

- Arif Ergin, "Tekvin", Doğan.

- Özgür Taburoğlu, "Nazar", DoğuBatı.

- Özgür Taburoğlu, "Tanpınar Sözlüğü", DoğuBatı.

- Özgür Taburoğlu, "Sükûnet Sanatı", Birikim, S. 364, s. 86-89, Ağustos 2019 (yaşlılık üzerine şık bir deneme).

- İsmail Saymaz, "Şehvetiye Tarikatı", İletişim.

- İsmail Saymaz, "Kimsesizler Cumhuriyeti", İletişim.

- Fehim Taştekin, "Karanlık Çöktüğünde: IŞİD...", Doğan Kitap.

- Selçuk Şirin, "Bir Türkiye Hayali", Doğan Kitap.

- Simten Coşar ve Gamze Yücesan-Özdemir, "İktidarın Şiddeti", Metis.

- (der.) Aytaç Yıldız, "Kurtuluş Kayalı: Türkiye'den Aydın Portreleri", DoğuBatı.

- Nurhan Yentürk, "Türkiye'nin Kamu Harcamaları", İstanbul Bilgi Üniv.

- Pankaj Mishra, "Asya'nın Batıya İsyanı", Alfa (özellikle 4. Bölüm "1919, Dünyanın Tarihini Değiştirmek").

- Dikmen Yakalı Çamoğlu, "Kaynana Ne Dedi, Gelin Ne Yaptı?", İletişim.

- Böke Koyuncu, "Benim Milletim...", İletişim.

- Esra Çeviker Gürakar, "Kayırma Ekonomisi", İletişim. (modellemesi önemli)

- Utku Özmakas, "Biyopolitika: İktidar ve Direniş", İletişim.

- Aslı Tohumcu, “Durmadan Leyla”, İletişim.

- Vladimir Nabokov, "Saydam Şeyler", İletişim.

- Cihan Tuğal, "Pasif Devrim: İslami Muhalefetin Düzenle Bütünleşmesi", Koç Üniv.

- Nicholas Wapshott, "Keynes-Hayek", Koç Üniv.

- Benno Teschke, "1648 Söylencesi: Sınıf, Jeopolitik ve Modern Uluslararası İlişkilerin Kuruluşu", Can.
- Edip Cansever, "Sonrası Kalır-1", YKY (özellikle "KARŞITLIK" şiiri).
- Daron Acemoğlu ve James Robinson, “Diktatörlük ve Demokrasinin Ekonomik Kökenleri”, Bağlam.
- Marc Bloch, "Tarih Savunusu veya Tarihçilik Mesleği", İletişim.

- Jacques Le Goff, "Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı?", İş Bankası.
- Timur Kuran, "Yollar Ayrılırken: Ortadoğu'nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü", YKY.

- Ece Güner Toprak, "Ülkem İçin Çare", Palme.

- Ece Güner Toprak, "Çare Başkanlık mı?", Palme.

- Burhan Sönmez, "Labirent", İletişim.

- Hakan Bıçakcı, "Uyku Sersemi", İletişim.

- Pierre Bourdieu, "Akademik Aklın Eleştirisi", Metis.

- Alain Badiou, "Platon'un Devleti", Metis.

- İlber Ortaylı, "Gazi Mustafa Kemal Atatürk", Kronik Kitap.

- Kudret Emiroğlu, "Kısa Osmanlı-Türkiye Tarihi", İletişim.

Tuğrul Kudatgobilik, “Koç’ta Üç Nesil” , YKY.

- Siegfried Kracauer, "Tarih: Sondan Bir Önceki Şeyler", Metis.

- Gaye Boralıoğlu, "Dünyadan Aşağı", İletişim.

- Mahfi Eğilmez, "Değişim Sürecinde Türkiye...", Remzi.

- Mahfi Eğilmez, "Tarihsel Süreç İçinde Dünya Ekonomisi", Remzi.

- Mehmet Ö. Alkan, "150. Yılında Das Kapital: Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'deki Serencâmı", İletişim.

- Zeynep Sayın, "Ölüm Terbiyesi", Metis.

- Dinçer Demirkent, "Bir Devlet, İki Cumhuriyet", Ayrıntı.

- "Güngör Uras Kitabı: Saf ve Bakir Anadolu Çocuğu", Söyleşi: Haşim Akman, Türkiye İş Bankası Yayınları.

- Güngör Uras ve Feyyaz Berker, "TÜSİAD'ın ilk 10 Yılı (1970-80): Fikir Üreten Fabrika", Doğan Kitap.

- Orhan Pamuk, "Hatıraların Masumiyeti", YKY.

- Carsten Dams, "Gestapo: Nazizm Döneminde Tahakküm ve Terör", İletişim.

- Hatice Meryem, "Yetim", İletişim.

- Cemal Kafadar, "Kendine Ait Bir Roma", Metis.

- Cemal Kafadar, "İki Cihan Âresinde", Birleşik.

- Yalçın Akdoğan, "Lider: Siyasi Liderlik ve Erdoğan", Turkuvaz.

- Derya Güntekin-Karakaş, "Hem Hasımız Hem Hısımız: Türkiye Finans Kapitalinin Dönüşümü ve Banka Reformu", İletişim.

- (der.) Meryem Koray ve Aziz Çelik, "Himmet, Fıtrat, Piyasa...", İletişim.

- Benjamin C. Fortuna, "Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek", Koç Üniv.

- (der.) Erinç Yeldan, Murat Koyuncu ve Hakan Mıhcı, "Geçmişten Geleceğe Türkiye Ekonomisi", İletişim.

- Metin Ercan, "Türkiye Küresel Büyüme Modeli", Boğaziçi Üniv. Yay.

- Pelin Buzluk, "Deli Bal...", İletişim.

- Hakan Bıçakcı, "Uyku Sersemi" ve "Seyrek Yağmur" , İletişim.

- İbrahim Kalın, "Ben, Öteki ve Ötesi...", İnsan Yay.

- İbrahim Kalın, "Barbar, Modern, Medeni", İnsan Yay.

- Peter Mendelsund, "Okurken Ne Görürüz?", Metis.

- Şule Gürbüz, "Öyle miymiş?", İletişim.

- Biltekin Özdemir, "Osmanlı Devleti Dış Borçları", Remzi.

- Murat Sevinç, "Hey Garson", April.

- Murat Sevinç, "Türkiye'nin Anayasa İmtihanı", İletişim.

- Murat Sevinç ve Dinçer Demirkent, "Kuruluşun İhmal Edilmiş İstisnası: 1921 Anayasası...", İletişim.

- Zafer Yılmaz, "Yeni Türkiye'nin Ruhu", İletişim.

- Hamit Bozarslan, "Türkiye Tarihi", İletişim.

- Hamit Bozarslan, "Ortadoğu: Bir Şiddet Tarihi", İletişim.

- Fikret Bilâ, "İdeolojik Kodlarıyla Kağıt Üstündeki PKK", Doğan Kitap.

- Volkan Özdemir, "Doğalgaz Piyasaları", Kaynak.

- Saygı Öztürk, "Kod Adı Mürted", Doğan Kitap.

- Altan Öymen, "Kayıp Yaz 2015", Doğan Kitap.

- Adam Phillips, "Kaçırdıklarımız", Metis.

- "10 Kasım Yas Günü", YKY.

- Ernst Bloch, "İbni Sina ve Aristotalesçi Sol", İletişim.

- Derya Sazak, "İtirazım Var...", İletişim.

- Cem Emrence, "Osmanlı Ortadoğu'sunu Yeniden Düşünmek", Türkiye İş Bankası.

- Şevket Pamuk, "Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme" (özellikle tekstilde bağımlılık makalesi), Türkiye İş Bankası. 

- Kerem Altıparmak ve Yaman Akdeniz, "Barış için Akademisyenler...", İletişim.

- Ercan Kesal, "Nasipse Adayız", İletişim.

- (der. İbrahim Kaboğlu), "Türkiye'nin Anayasa Gündemi", İletişim.

- Sevinç Doğan, "Mahalledeki AKP...", İletişim.

- Kemal Gözler, "Elveda Anayasa", Ekin.

- Mehmet Uçum, "16 Nisan...", Alfa.

- Cahit Özkan,"Cumhurbaşkanlığı Modeli...", DBY.

- Vedat Nedim Tör, "Yıllar Böyle Geçti", YKY.

- Can Kakışım, "Sınıf, Etnisite ve Kimlik", İletişim.

- Dilek Yankaya, "Yeni İslami Burjuvazi", İletişim.

- İhsan Dağı ve Fatih Uğur, "Yalnız Demokrat: Ferruh Bozbeyli Kitabı", Timaş.