İsmet Paşa

Kitap önerisi:

ÇAPLI, B., DÜNDAR, C. (2006), İsmet Paşa, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.


C. Dündar ve B. Çaplı'nın "İsmet Paşa" belgeselinin uyarlaması olan "İsmet Paşa" kitabı dün piyasaya çıktı, okuma fırsatı buldum. Kitap, ilköğretim ve lise düzeyinde yakınçağ siyasi tarihine uzaklaştırılmış gençlere giriş bilgisi verebilecek düzeyde kurgulanmış. İnönü'nün Harp Okulu yıllarından Yemen görevine, Kurtuluş Savaşı'ndaki muazzam taktikçiliğinden Atatürk'ün gölgesinde süren bir politik hayata, 'Tek Adam'la Çankaya sofralarındaki atışma ve gönül almalarıyla paralel giden inişli çıkışlı kariyerine, 'liberal' ekonomi- plancı kalkınma sarkacında salınan 1923- 73 Türkiye'sinde '2. Adam'ın dik duruşuna kısa kısa değiniliyor, tarihe fotoğraflarla eşlik ediliyor.

İnönü, bir anlamda Türkiye'de siyasi belleklerin turnusol kâğıdı... Seveniyle sevmeyenlerinin ayrışması, İnönü'nün hamlelerine bugün bile farklı gözlerle yorumlamalarına yol açıyor. Örneğin, Pembe Köşk'ün Terakkiperver ve Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın eylemlerine bakışı, Şeyh Sait İsyanı'na ilişkin yorumu, Harf İnkılâbı’na tedrici yaklaşımı, devletçi kalkınmada 'özel' sektörün rolünü algılayışı, 2. Dünya Savaşı'nda "milleti aç ama babasız bırakmama" uğruna savaştan imtinayla uzak durması, çok partili düzene geçiş hamlesi, Marshall Yardımı sonrası Soğuk Savaş'taki tutumu, 14 Mayıs 1950 ile gelen 'en güzel yenilgi'nin ardından 'halka gitme'nin artık bir zorunluluk olduğu fikri, 1960 Darbesi sonrası demokrasiye derhal geçilmesi ve Menderesler' in idamına karşı çıkan tavrı, Aydemir'in türev darbe girişimlerine karşı gövdesini siper ederek, kendisini koltuktan indiren demokrasinin herkese elzem olduğuna inanması, Kıbrıs konusunda Başkan Johnson'a Soğuk Savaş sözlüğünü alt üst eden bir cümleyle "Yeni bir dünya kurulur, Türkiye de onun içinde yerini alır!" karşılığını vermesi, yükselen sağın ve solun karşısında kimlik krizi yaşayan CHP'nin 'Ortanın Solu' ile kan tazelemesinde Ecevitçi çizgiye kol kanat germesi, bu sayede partiyi fikren gençleştirme adına aslında '72 Mayıs Kurultayı'na giden yolda son günlerine imza atması, senatörlük günleri ve tabii ki aşkla her dem ayakta duran bir beden, bir aile babası... Zamanını memleketle geçiren bir aklın 'artı zaman'ında üzerine özenle titrediği bir çatı: İnönü ailesi...

"İsmet Paşa" kitabında anlatılan İnönü'nün ve dolayısıyla Türkiye'nin yaşam hikâyesi, araştırmacılar için başvuru kaynağı niteliğinde değer kazanmasa bile, yakın siyasal hayatımızı ilköğretim ve lise düzeyindeki genç arkadaşlara anlatmak, izletmek açısından hocalarımıza yardımcı olabilir.

Araştırmacılar için eski bir paradigma halen tazeliğini koruyor: Türk siyasal hayatına damga vurmuş otoriter- totaliter cumhuriyetçilik ve vesayetçi demokrasi- patrimonyal devletçilik ayrımları, İnönü'nün özyaşam öyküsü üzerinden tekrar anlaşılabilir mi?